در هفته‌ی اول یا پس از آن بهتر است که نوزاد را با لیفی گرم و مرطوب حمام کنید. اگر نوزاد ختنه شده است، تا زمان بهبود آن نیز صبر کنید. در این مدت صورت و دست‌های او را به‌طور مرتب بشویید و پس از هر بار تعویض پوشک، اندام تناسلی او را کاملا تمیز کنید. پس از خشک شدن و افتادن ریشه‌ی بند ناف و بهبود این ناحیه‌ی بدن نوزاد، می‌توانید هر چند روز یک بار او را در وان حمام بشویید. البته بهتر است که به‌جای وان حمام استاندارد، از وان نوزاد کوچک پلاستیکی که با آب گرم پرشده استفاده کنید. از وانی استفاده کنید که طراحی خمیده یا مهاری داخلی دارد که از لیز خوردن نوزاد جلوگیری می‌کند. هرگز از صندلی حمام نوزاد استفاده نکنید، چون اگر پایه‌های مکنده‌ی آن عمل نکند، صندلی می‌افتد و نوزاد زیر آب گیر می‌افتد. حمام کردن نوزاد می‌تواند فرصت خوبی برای لذت بردن شما و او و ایجاد یک فضای بسیار مفرح باشد. پس با آرامش شروع کنید. برای داشتن آرامش بهتر است همه وسایلی را که ممکن است لازم داشته باشید، در اطراف خود و در دسترس قرار دهید. از یک شخص دیگری مثلا همسرتان بخواهید که در زمان حمام کردن در نزدیکی شما حضور داشته باشید که اگر به چیزی احتیاج داشتید در اختیارتان قرار دهد. این کار به خصوص در اولین تجربه‌های حمام کردن لازم است. حتما لباس به تن داشته باشید که نوزاد روی پای شما لیز نخورد.

زمان و دفعات حمام کردن نوزاد

بعضی از والدین نوزاد خود را هر روز می‌شویند، ولی درطول سال اول و زمانی‌که نوزاد چهاردست‌ و پا راه می‌رود و هنوز خیلی خودش را کثیف نمی‌کند، بیش از ۳ بار در هفته حمام‌کردن ضرورتی ندارد و زیاده‌روی در حمام‌کردن نوزاد موجب خشک‌شدن پوست او می‌شود. فقط باید هر روز صورت، گردن، دست‌ها و ناحیه‌ی پوشک او را تمیز کنید. در مورد زمان حمام کردن در طول روز هم باید بگوییم که آب برای بعضی از نوزادان هیجان‌انگیز است. بنابراین بهتر است که آنها را هنگام صبح و پس از بیدار شدن حمام کنید تا در آب بازی کنند. ولی بعضی دیگر در وان حمام آرام می‌شوند و بنابراین بهتر است که آنها را درست قبل از زمان خواب‌شان حمام کنید.

حمام کردن نوزاد در یک وان یا لگن کوچک

پس از آن که ریشۀ بند ناف خشک شد و افتاد و آن ناحیه کاملاً بهبود یافت، شما می‌توانید هر چند روز یک بار نوزاد خود را حمام دهید. ساده‌تر است که برای این کار به جای وان حمام خودتان، از یک وان کودک یا لگن پلاستیکی و پر از آب گرم استفاده کنید. اما بسیار مهم است که وان یا لگن کاملاً تمیز باشد و اثری از مواد شوینده در آن وجود نداشته باشد. برخی از والدین معتقدند که برای حمام کردن نوزاد می‌توان از روشویی دستشویی یا سینک آشپزخانه استفاده کرد، اما لازم است بدانید که بچه‌ها و به خصوص نوزادان موقع حمام لیز هستند و سینک و روشویی ممکن است از لحاظ بهداشتی جای مناسبی برای این کار نباشد. در صورت استفاده از وان حمام معمولی خودتان نیز، شما مجبورید زانو بزنید یا به شکل نامتعادلی روی نوزاد خم شوید که در نتیجه کنترل کمتری روی حرکات خود خواهید داشت. پس بهتر است اگر یک لگن کوچک تهیه کنید که همیشه مخصوص خود نوزاد باشد و استفاده‌های دیگری نیز از آن نکنید. همچنین برای برخی کودکان وقتی کمی بزرگ‌تر از چند ماهه می‌شوند، آب گرم بسیار تسکین‌دهنده است. اگر کودک شما از این دسته است، می‌توانید اجازه دهید که کمی بیشتر در وان آب بماند، اما دیگر کودکان ممکن است در تمام طول حمام گریه کنند که در این صورت بهتر است حمام را زودتر و البته با رعایت تمیز بودن کودک تمام کنید. لازم نیست که حمام نوزاد خیلی طول بکشد، پنج دقیقه برای تمیز کردن کودکتان کافی است و در این فاصله، آب توی وان یا لگن نیز سرد نمی‌شود.

مراحل حمام کردن نوزاد

برای اولین بار حمام کردن نوزادان لازم است خیلی آرام و با ملاحظه عمل کنید. مراحل حمام کردن نوزاد شامل موارد زیر است:

• لوازمی مثل صابون نوزاد، دو اسفنج حمام نوزاد، یک فنجان پلاستیکی و یک حوله آماده کنید.
• برای بعد از حمام، پوشک تمیز و لباس کودک را دم دستتان در اتاق بگذارید.
• مطمئن شوید که اتاق به قدر کافی گرم است تا کودک پس از حمام احساس سرما نکند.
• اگر حمام سرد است، آن را به قدر کافی گرم کنید.
• وان یا سینک را بین پنج تا هشت سانتی‌متر از آب گرم پر کنید.
• دمای آب لازم است برای پوست مچ دست شما گرم باشد، اما اصلاً داغ نباشد؛ حدود ۳۲ درجهٔ سانتی‌گراد یا چند درجه گرم‌تر مناسب است.
• اول نوزاد را به حمام ببرید و بعد لباس‌هایش را درآورید.
• اگر کودک شما همیشه در طول حمام گریه می‌کند، بگذارید در ابتدای حمام پوشکش را داشته باشد تا به او حس امنیت بدهد.
• ابتدا پای نوزاد و سپس بقیۀ بدن او را به تدریج وارد وان کنید.
• پشت سر و گردنش را به یکی از دست‌هایتان تکیه دهید و او را در وضعیت راحتی نگه دارید.
• در طول حمام به طور منظم با یک فنجان روی او آب بریزید تا احساس سردی نکند.
• اگر بخواهید می‌توانید نوزاد را فقط با آب بشویید.
• از صابون مخصوص نوزاد و به مقدار کم استفاده کنید.
• از صابون معمولی یا قوی هم استفاده نکنید، زیرا می‌تواند پوست کودک را خشک کند.
• از یک اسفنج نرم یا دست تمیزتان به آرامی برای شستن صورت و بدن نوزاد استفاده کنید.
• این کار را با ملایمت انجام دهید و نیازی به سابیدن یا استفادۀ زیاد از صابون نیست.
• می‌توانید با دست خود یا با یک لیف نرم نوزاد، از بالا به پایین، جلو و سپس پشتش را بشویید.
• با شستن پوست سر با یک لیف مرطوب یا آغشته به کمی شامپوی بچه شروع کنید.
• لیف را آبکشی کنید و از آن برای تمیز کردن چشم و صورت او استفاده کنید و این کار را با ملایمت انجام دهید.
• اگر در گوشه و کنار سوراخ‌های بینی یا چشم کودک مخاط خشک جمع شده است، ابتدا با لیف چند بار آن را خیلی آرام لمس کنید تا نرم شود و سپس آن را بردارید.
• برای اندام تناسلی کودک، یک شست‌وشوی معمولی کافی است.
• نوزاد را با ریختن فنجان‌های آب روی او و کشیدن یک لیف نرم تمیز روی بدنش، از سر تا پا آبکشی کنید.
• سپس با احتیاط زیاد، با یک دست گردن و سر و با دست دیگر باسن او را نگه دارید و او را از وان بیرون بیاورید.
• انگشتان خود را دور یک ران قرار دهید، احتیاط کنید، زیرا نوزادان وقتی مرطوب هستند به ‌راحتی سُر می‌خورند.
• اگر نمی‌توانید، از یک بزرگسال دیگر بخواهید با یک حولۀ خشک، نوزاد را از شما بگیرد.
• نوزاد را در یک حولۀ کلاه‌دار بپیچید و خشک کنید.
• سپس پوشک و لباس نوزاد را بپوشانید.
• تمام شد، سر خوشبوی او را ببوسید و بغلش کنید.
• اگر پوست کودکتان خشک است یا اگر ادرارسوخته شده، بهتر است از پزشکتان برای استفاده از یک لوسیون نوزاد مناسب مشورت بگیرید و بعد برای خرید اقدام کنید. همچنین اگر پوست او هنوز هم پوسته‌پوسته می‌شود، می‌توانید پس از حمام یک لوسیون مناسب نوزاد به بدن او بمالید و بعد لباسش را بپوشانید، اما بدانید که این عارضه معمولاً ناشی از خشکی پوست نیست، بلکه پوست‌های مرده‌ای است که به هر حال باید بریزد. اگر بخواهید می‌توانید کودک را فقط با آب حمام کنید، البته به شرطی که ناحیۀ زیر پوشک و چین‌های پوست را به خوبی تمیز کنید. صابون و شامپوهای قوی می‌تواند پوست کودک را خشک کند و ممکن است باعث ادرار سوختگی در نوزاد شود. اگر از صابون استفاده می‌کنید، یک صابون مخصوص نوزاد یا کودکان را انتخاب و خیلی هم کم از آن استفاده کنید.

مراحل گام‌به‌گام حمام کردن نوزاد

• تمام وسایل لازم برای حمام کردن نوزاد را آماده کنید. این وسایل شامل صابون ملایم، لیف، فنجان پلاستیکی، حوله، پوشک تمیز و لباس‌های نوزاد است. حمام باید به‌اندازه‌ی کافی گرم باشد تا نوزاد احساس سرما نکند.
• وان را با حدود ۸ سانتی‌متر آب گرم (نه آب داغ) پر کنید. برای آزمایش کردن دمای آب از قسمت داخلی مچ دست خود استفاده کنید. دمای آب باید حدود ۹۰ درجه‌ی فارنهایت (۳۲ درجه‌ی سانتی‌گراد) یا کمی بیشتر باشد.
• نوزاد را به حمام بیاورید و لباس‌هایش را کاملا دربیاورید. اگر نوزاد شما در هر بار حمام کردن گریه می‌کند، در ابتدا پوشک او را درنیاورید. این کار باعث می‌شود که حس امنیت بیشتری در آب داشته باشد.
• به‌تدریج نوزاد را وارد وان حمام کنید و ابتدا پاهای او را در وان بگذرید و با یک دست خود، گردن و سر او را نگه دارید. درطول حمام کردن به‌طور منظم روی او آب گرم بریزید تا احساس سرما نکند.
• از مقدار کمی صابون ملایم استفاده کنید (صابون بیش‌ازحد موجب خشک‌شدن پوست نوزاد می‌شود). نوزاد را با دست خود یا لیف حمام از بالا تا پایین و از جلو و پشت بشویید. ابتدا سر نوزاد را با استفاده از لیفی خیس و صابونی بشویید. سپس لیف را با آب بشویید تا صابون آن خارج شود و با استفاده از آن، چشم‌ها و صورت نوزاد را به‌آرامی تمیز کنید. اگر در گوشه‌های سوراخ‌های بینی یا چشم‌های نوزاد مخاط خشک جمع شده است، چند بار آن را تر کنید تا نرم شود و سپس کاملا آن را پاک کنید. برای تمیز کردن اندام تناسلی نوزاد نیز، شست‌وشوی معمولی کاملا کافی است.
• نوزاد را با فنجان‌های پر از آب کاملا بشویید و با لیفی تمیز بدن او را پاک کنید. سپس درحالی‌که با یک دست گردن و سر نوزاد را نگه داشته‌اید و با دست دیگر نیز باسن او را گرفته‌اید، با دقت او را از وان بیرون بیاورید. انگشتان خود را دور یک ران او قرار دهید (وقتی بدن نوزاد خیس است، بسیار لیز می‌شود). درصورت امکان از فرد دیگری بخواهید به شما کمک کند و با حوله‌ای خشک نوزاد را از شما بگیرد.
• نوزاد را در حوله‌ای کلاه‌دار بپیچید و او را خشک کنید. اگر هنوز هم پوست او پس از تولد پوسته‌پوسته می‌شود، می‌توانید پس از حمام کردن او از لوسیون نوزاد ملایمی استفاده کنید، ولی به‌طورکلی پوست مرده باید از بدن او جدا شود نه پوست خشک. سپس نوزاد را پوشک کنید، لباس‌هایش را تنش کنید و سرش را که بوی شیرین و دلپذیری دارد، ببوسید.
• رعایت نکات ایمنی مهم هنگام حمام نوزاد

هرچند حمام کردن نوزادان برای همه بسیار لذت‌بخش است، اما در اوایل شاید برایتان کمی اضطراب‌آور باشد. کنترل یک موجود کوچک مرطوب و صابونی که زیاد تکان می‌خورد، نیاز به تمرین و اعتماد به نفس دارد، بنابراین آرامش خود را حفظ کنید و او را محکم‌تر نگه دارید. بد نیست اگر موارد زیر را هنگام حمام نوزاد در نظر بگیرید:

• از صابون و شامپو بسیار کم استفاده کنید.
• از کف زیاد در وان استفاده نکنید، زیرا می‌تواند خطر عفونت‌های مجاری ادرار را افزایش دهد.
• هرگز نوزاد خود را بدون نظارت حتی برای یک ثانیه هم رها نکنید.
• اگر صدای زنگ در یا تلفن آمد و باید به آن پاسخ می‌دادید، حتماً او را در یک حوله بپیچید و همراه خودتان ببرید.
• هرگز شیر آب را بعد از گذاشتن نوزاد در وان یا لگن باز نکنید، زیرا آب به سرعت می‌تواند خیلی عمیق یا خیلی داغ شود.
• آب‌گرمکن خود را روی ۴۷ یا ۴۸ درجهٔ سانتی‌گراد تنظیم کنید. یک نوزاد می‌تواند در آبی با دمای ۶۰ درجهٔ سانتی‌گراد، در کمتر از چند ثانیه دچار سوختگی شود.
• مطمئن شوید که دمای هوای محل حمام به اندازۀ کافی گرم و در حدود ۲۴ درجه سانتی‌گراد است، تا کودک سردش نشود.
• یک کودک خیس بسیار لیز است، پس خیلی مراقب باشید.
• وسایل برقی را قبل از شروع به شست‌وشوی نوزاد از حمام خارج کنید.
• کف حمام را ایمن و خشک کنید تا لیز نخورید.
• دمپایی ابری یا روفرشی در حمام نپوشید و از ایمن بودن دمپایی‌ها مطمئن شوید.
• هرگز نوزاد خود را بدون مراقبت رها نکنید. این نکته به قدری مهم است که باید دو بار ذکر شود، زیرا یک نوزاد می‌تواند در عمق کمتر از دو سانتی‌متر آب و در کمتر از ۶۰ ثانیه خفه شود.
• همچنین امروزه استفاده از لوسیون‌های مخصوص شست‌وشوی حمام نوزادان و شیرخواران که پوست آنها را مرطوب و نرم می‌کند و از خشکی پوست آنها جلوگیری کند، می‌تواند گزینۀ مناسبی باشد که می‌توانید از پزشکتان برای خرید نوع مناسب آن مشورت بگیرید. همچنین به دلیل پیشگیری از عفونت‌های ادراری که در ماه‌ها و سال‌های اول تولد شایع است، غوطه‌ور نکردن نوزادان و شیرخواران دختر در لگن آب روش مناسب‌تری برای حمام کردن به شمار می‌آید.

مزایای حمام برای کودکان

غیر از مسائل بهداشتی و بحث نظافت، حمام کردن فواید دیگری نیز برای نوزاد دارد:

تقویت رابطه‌ی بین مادر و فرزند: زمان حمام یک رابطه‌ی دونفره‌ی قوی بین شما و فرزندتان ایجاد می‌شود و کودک از نوع مراقبتی که انجام می‌دهید می‌فهمد که به او اهمیت می‌دهید. در چشم‌های هم نگاه می‌کنید، شکمش را می‌بوسید برایش آواز می‌خوانید. حس نوازش‌های آرام و شنیدن صدای شما باعث می‌شود کودک حس علاقه‌ای که به او دارید را درک کند.

تقویت مهارت‌های حرکتی: بخشی از مهارت‌های حرکتی نوزاد، شامل یادگیری روابط محیطی است. بازی با آب، تکان دادن دست و پا در آب، بازی با اسباب‌بازی‌ها همگی به تقویت این مهارت‌ها در زمان استحمام کمک می‌کنند.

آرام کردن نوزاد: احتمالاً شما این را از تجربه‌ی خود فهمیده‌اید که هیچ چیز مانند نشستن در یک وان پر از آب، بعد از یک روز پر از کار، خستگی انسان را رفع نمی‌کند. شما حتی می‌توانید این حس آرامش را با ماساژ بعد از حمام افزایش دهید. 

القای خواب: آب گرم، اتاق گرم، و احساس امنیت همگی جادو می‌کند و باعث می‌شود چشمان نوزادتان سنگین شود و بخوابد.

روغن زدن بعد از حمام

خشک بودن پوست نوزاد شما طبیعی است. با این حال خوب است که پس از حمام کردن بدن او را چرب کنید تا لذت حمام کردنش بیشتر شود. می‌توانید از روغن بچه و روغن‌های مایع گیاهی خوراکی ( زیتون، بادام شیرین، آفتاب گردان و غیره) برای کاهش خشکی پوست و جلوگیری از پوسته پوسته شدن بدنش و نرم کردن پوست صورت او استفاده کنید. مراقب باشید روغن وارد چشم و دهانش نشود. هنگام چرب کردن بدن نوزاد او را روی سطح هموار و باثباتی قرار دهید تا چربی دست شما و بدن او موجب لیز خوردنش نشود. همزمان که بدنش را چرب می‌کنید به آرامی و با ملایمت او را ماساژ دهید. لمس بدن نوزاد توسط پدر یا مادر احساس امنیت، راحتی و حتی “مورد علاقه بودن” و رفاه کلی را در او بیشتر می‌کند. ضمن اینکه ماساژ آرام و صحیح بر ضریب هوشی و تکامل کودک موثر است. امروزه محصولات مختلفی برای مراقبت از پوست نوزاد در بازار وجود دارد. مراقب باشید موادی که برای قوام دادن یا معطر کردن این محصولات به آن افزوده می‌شود ممکن است ایجاد حساسیت کند یا باعث تحریک پوست نوزاد شود. زمان حمام کردن و مراقبتهای بعد از آن هر چند کوتاه است اما می‌تواند تاثیر بسیار قوی بر رشد شخصیتی و عاطفی نوزاد بگذارد. ارتباط بسیار نزدیک با مادر یا پدر برای او لذت‌بخش و آرام‌کننده است. ضمن اینکه شما می‌توانید همزمان با حمام کردن نوزاد دلبندتان برایش شعر بخوانید، با او حرف بزنید و حتی برایش توضیح دهید که دارید چه کاری انجام می‌دهید. در این صورت شما از زمان حمام کردن نوزاد برای آموزش مهارت های زبانی به او استفاده کرده‌اید.